Er wordt over niets zo veel gepraat als over geloof en over liefde. Vrijwel alle films, alle romans, alle liedjes, alle gedichten gaan over liefde. De rest gaat vrijwel helemaal over spirituele en irrationele zaken, geloof en bijgeloof.
En daarmee hebben we een probleem, want over geloof en liefde wordt gepraat in een taal vol vaagheden, een taal die verwijst naar allerlei onzichtbare en voor anderen totaal oncontroleerbare gevoelens.
Zowel geloof als liefde gaan uit van exclusiviteit. Je mag alleen in die ene god geloven, je mag alleen van die ene man of vrouw houden. Monotheïsme en monogamie, zeg maar. Het zijn monoculturen die niet vol te houden zijn, zo blijkt. Mensen veranderen eindeloos vaak van geloof in goden en als de ene relatie mislukt houden ze ineens zonder problemen van een ander. Het leven is onzeker. Geloof en liefde moeten zekerheid bieden. Maar het leven is altijd sterker.
Geloof is wat dat betreft minder frustrerend dan liefde. Die god waarin je gelooft loopt niet weg, die heb je immers zelf verzonnen. De mensen van wie je houdt kunnen wel weglopen en je kunt hun gevoelsleven niet sturen. Geloof is zekerder dan liefde.
Wat weer wel hetzelfde is: wanneer de zekerheid van geloof of liefde doorbroken wordt, wanneer er andere goden blijken te zijn, wanneer er andere liefdes blijken te zijn, komt 'het slechtste' in mensen naar boven: agressie, woede, jaloezie, afgunst, zelfmedelijden, verdriet, zelfdestructie.
Monoculturen verdragen geen relativering. Die andere goden moeten wel minderwaardig zijn en de mensen die er in geloven mag je zonder meer over de kling jagen, maakt niet uit of het mannen, vrouwen of kinderen zijn. En die andere geliefde is natuurlijk niets vergeleken met jou, niemand houdt zo veel van hem of haar als jij, en iedereen die anders pretendeert mag je natuurlijk in elkaar slaan of de haren uit het hoofd trekken.
Alleen is geloof vaak anders georganiseerd dan liefde. Met dat georganiseerde geloof kun je duizenden mensen tegelijkertijd over de kling jagen. Met liefde gaat dat allemaal wat kleinschaliger: je moordt je eigen of een anders gezin uit, je schakelt je concurrent uit, of anders wel je geliefde zodat niemand anders plezier kan hebben van hem of haar.
Geloof en liefde staan allebei vijandig tegenover genieten, tegenover seks bijvoorbeeld. Van geloof accepteren mensen die stelling in grote lijnen wel. Maar liefde was er toch juist om seks te rechtvaardigen? Welnee. Geloof en liefde, allebei zijn ze gericht op opoffering van je diepste gevoelens, allebei houden ze alle mogelijke taboes rondom lijfelijkheid in stand om de monocultuur overeind te houden. Maagdelijkheid, huwelijk, de gesloten gordijnen, de vuile was die je niet buiten hangt, de schaamte voor naaktheid, en zo verder. En daarmee komt noodzakelijk naar voren: het in stand houden van de illusie, het verdraaien van de waarheid.
Geloof is altijd al goed geweest in het verdraaien van de waarheid. Natuurlijk is jouw god superieur. Wanneer iemand opmerkt dat die almachtige god toestaat dat jonge kinderen dood gaan van de honger of zo, dan weet een gelovige het wel zo te draaien dat dat de schuld is van mensen zelf. God heeft ons onze eigen verantwoordelijkheid gegeven, zeggen ze dan, en mensen maken er een puinhoop van.
God is er alleen als er een feestje is. Als we blij en tevreden zijn, als we zelf iets prachtigs tot stand gebracht hebben, dan moeten we de goden dankbaar zijn voor wat we 'gekregen' hebben. Als we in de put zitten en de ellende niet te overzien is, dan is dat onze eigen schuld. God is er nooit als je hem nodig hebt. Wanneer de bommen ontploffen of de armoede toeslaat of je lichaam je in de steek laat heb je dat aan jezelf te danken en moet je het zelf maar uitzoeken.
Het is niet veel anders met de liefde. Mensen putten zich uit in hun beschrijvingen van hoe speciaal 'die Ene' is. Andere mensen voelen zich altijd ongemakkelijk bij het aanhoren van dat soort verklaringen, want ze zien dat speciale niet. Logisch, want zij houden niet van die persoon, zegt iemand dan. En zo heb je natuurlijk altijd gelijk. Natuurlijk herhaalt het spelletje zich bij de volgende liefde. Uiteraard hield je niet van de vorige persoon, niet echt, je houdt van deze persoon, dit is 'die Ene'. En de volgende is ook weer 'die Ene'.
Zonder goden moeten we het zelf doen. Zonder liefde moeten we het zelf doen. Dat is de diepste angst van mensen: dat ze op zichzelf teruggeworpen worden, dat ze er niet bijhoren, dat ze alleen moeten zijn.