"While conservative culture and its particular brand of panicking about sexuality have not gone unnoticed, they certainly have been underanalyzed, undercritiqued, and under-commented-upon."
Breanne FAHS e.a. - The moral panics of sexuality, p. 38
Het is boeiend om waarden en normen te ontdekken in wat mensen doen en zeggen en maken. Het is een bepaalde manier van kijken. Ik denk niet dat je er filosofie voor gestudeerd hoeft te hebben, maar het kan wel helpen. Ik heb mezelf aangeleerd op te pikken wat mensen (on)belangrijk en (on)wenselijk vinden in wat ze zeggen en doen, in wat ze maken, en zo verder. Ik zet hieronder nog eens kort op een rij waar ik bij waarden en normen allemaal aan denk.
Waarden staan voor wat mensen al of niet goed, belangrijk, wenselijk, nastrevenswaardig, rechtvaardig, mooi, etc. vinden. Mensen zijn voortdurend bezig met het positief of negatief waarderen van wat andere mensen doen, van de producten die ze gebruiken, van de creaties (films en zo) die ze meemaken, en ga zo maar door.
Normen staan voor concrete maatstaven aan de hand waarvan mensen — met hun waarden op de achtergrond — oordelen vellen over dingen, mensen, situaties, etc. Normen drukken uit wat mensen vinden dat hoort of niet hoort op alle mogelijke terreinen. Normen staan dus niet alleen voor gedragsregels, maar ook voor maatstaven waaraan apparaten moeten voldoen, en zo meer. Waarden en normen hebben dus niet per se met ethiek en moraal te maken.
Het enige wat je dus hoeft te doen is: je afvragen of iemand in zijn of haar uitingen op een bepaalde manier uitdrukt dat hij of zij iets wenselijk of juist onwenselijk, belangrijk of juist niet belangrijk vindt, qua gedrag vindt horen of niet vindt horen. Soms is dat erg duidelijk aan het taalgebruik: iemand zegt dat hij iets geweldig, goed, mooi, leuk, vreselijk, etc. vindt. Maar non-verbale uitingen zijn vaak ook al erg duidelijk. Als iemand bijvoorbeeld boos is, vindt die persoon iets ongewenst en slecht en afkeurenswaardig.
Ik zelf vind met name impliciete waarden ontzettend boeiend. Dat zijn waarden die vooral op de achtergrond doorwerken in wat mensen zeggen, doen, en maken.
Een paar voorbeelden. Dat er vooral in grote steden auto's in allerlei vormen en kleuren tegen de stoepranden geparkeerd staan kunnen we simpelweg waarnemen. Dat er allerlei competities bestaan — van missverkiezingen tot talentenjachten tot sportwedstrijden — weten we met zekerheid. Dat zijn de feiten.
Maar waarom willen mensen eigenlijk auto rijden en kiezen ze niet voor het openbaar vervoer? En waarom kiezen ze als ze auto willen rijden voor bepaalde modellen en niet voor andere? En waarom parkeren sommige mensen hun auto op plekken waar duidelijk aangegeven staat dat dat niet mag? En waarom zijn het vooral mannen die zich niets aantrekken van die verbodsborden en gele trottoirbanden? Waarom bestaan er schoonheidswedstrijden en waarom zijn die er vooral voor vrouwen? Waarom willen mensen die aan talentenjachten meedoen de beste zijn en zijn ze meestal enorm teleurgesteld als ze niet winnen? Waarom is nummer één zijn het enige wat telt?
Als je jezelf dat soort vragen stelt kom je op beschrijvingen van keuzes en beslissingen en daarmee van wat mensen aan waarden en normen hebben. En natuurlijk kun je je vervolgens ook afvragen wat je daar nu eigenlijk van vindt, hoe jij zelf die waarden en normen van andere mensen waardeert op basis van jouw eigen waarden en normen. Het is best leerzaam om die ontdekkingstocht te maken. Van de andere kant kunnen dat soort normatieve analyses bijzonder confronterend zijn en je onzeker maken.
Het aantal onderwerpen waarop je die normatieve analyses los kunt laten is legio. Ook in de afdelingen Mens en samenleving en Techniek spelen waarden en normen op allerlei manieren een rol.
In deze afdeling Waarden in de praktijk beperk ik me tot vier thema's die ook nog eens erg samenhangen:
Ik lees er veel over omdat in deze thema's allerlei vanzelfsprekende waarden en normen een rol spelen waarover mensen niet eens willen nadenken, waarden en normen dus waarover je niet mag praten, die taboe zijn. Met allerlei sociale vooroordelen en nog meer ellende tot gevolg.