>>>  Laatst gewijzigd: 18 maart 2024   >>>  Naar www.emo-level-4.nl  
Ik

Filosofie en de waan van de dag

Start Filosofie Kennis Normatieve rationaliteit Waarden in de praktijk Mens en samenleving Techniek

Verantwoord handelen

Gesitueerdheid en regelgeleidheid

In dit onderdeel werk ik een aantal problemen wat verder uit die met de eerder beschreven kenmerken van handelen te maken hebben.

Elders gaf ik als belangrijk kenmerk van handelen dat al het handelen van actoren gesitueerd en regelgeleid is.

Gesitueerdheid

Ik noemde allereerst de gesitueerdheid van de actor. Dat betekent dus dat een actor nooit handelingen kan verrichten los van de tijd waarin zij leeft, los van de cultuur en de samenleving waarin zij is opgegroeid en waarvan zij door allerlei socialisatieprocessen letterlijk en figuurlijk de taal spreekt, los van haar persoonlijkheid, los van haar lichamelijke mogelijkheden en beperkingen, los van haar levensbeschouwing, visies, waarden en normen, en dergelijke. Niemand kan als actor een handeling verrichten vanuit het luchtledige, er zijn altijd achtergronden die invloed hebben. Bij elke beslissing tot een handeling en bij elke uitvoering van een handeling spelen die achtergronden mee.

Stel dat een actor de beslissing neemt haar tuin met een houten schutting af te schermen voor de wind, dan zitten op de achtergrond daarvan cultureel en maatschappelijk bepaalde behoeften (waarom wil iemand haar tuin eigenlijk afschermen voor de wind?), en cultureel en maatschappelijk en persoonlijk bepaalde voorkeuren (waarom kiest iemand voor dit materiaal hout en niet voor een ander materiaal als doek?). Tegelijkertijd spelen op de achtergrond bepaalde culturele en maatschappelijke conventies mee (bijvoorbeeld rollen voor de verschillende seksen) over wie precies degene zal zijn die de houten schutting gaat maken.

Regelgeleidheid

Daarnaast is al het handelen van een actor regelgeleid. Dat betekent dat een actor niet kan handelen zonder rekening te houden met allerlei regels die de maatschappelijke werkelijkheid (ouders, vrienden, sociale instellingen) aan mensen leert en voorhoudt. Een actor is dus gebonden in haar keuzen voor handelingen. Bepaalde doelen zal zij met haar handelingen wél kunnen of willen nastreven en andere doelen niet. Bepaalde middelen zal zij wél kunenn of willen kiezen om die doelen te bereiken en andere middelen niet.

Keuzevrijheid?

Wat hierboven staat roept de vraag op of een actor wel iets te kiezen heeft. Is het handelen van actoren niet geheel en al gedetermineerd en voorgeprogrammeerd? Keuzen maken vooronderstelt toch een bepaalde mate van vrijheid, en is er wel sprake van vrijheid van keuze wanneer je bedenkt dat ieder mens gesitueerd is en zich aan regels moet houden die anderen hem stellen?

Zoals ik nog zal uitleggen is mijn standpunt dat geen enkele actor geheel vrij is om elke willekeurige handeling te verrichten. Van de andere kant zit ook niemand geheel vast aan een bepaald systeem van mogelijke handelingen, er is speelruimte, er is vrijheid, maar dan wel vrijheid in gebondenheid.