Het was een aantal jaren geleden erg 'in': politici die hun mond vol hadden van waarden en normen. Mensen moesten weer fatsoen leren, zeiden ze. Ze schrokken van het egoïsme dat ze zelf jarenlang hadden helpen creëren.
Indertijd ging het over zinloos geweld, tegenwoordig bijvoorbeeld over grensoverschrijdend gedrag. Het zijn uitdrukkingen die te maken hebben met waarden en normen. Of iets 'zinvol' of 'zinloos' wordt genoemd heeft te maken met hoe je dingen positief of negatief waardeert, en grensoverschrijdend gedrag verwijst uiteraard naar bepaalde grenzen waarvan we zo langzamerhand beginnen te vinden dat ze niet overschreden moeten worden.
Zinloos geweld is eigenlijk redeloos geweld. Het is gedrag dat laat zien dat normatieve rationaliteit en argumenten niet meer belangrijk gevonden worden. Het illustreert dat mensen het normaal zijn gaan vinden dat spierballen of mooie kleren of een dikke bankrekening de hoofdrol spelen in hun omgang met elkaar.
En grensoverschrijdend gedrag heeft alles te maken met de machtspositie van mannen en vrouwen in de samenleving, met wat we van mannen en vrouwen verwachten en wel of niet goedkeuren (rollenpatronen). Maar dat niet alleen: het heeft ook te maken met het overdreven belang wat mensen hechten aan uiterlijk en populariteit, of met verkeerde opvattingen over intimiteit en seksualiteit of met de sensatiezucht van de media.
De oppervlakkigheid van het gebabbel over waarden en normen is ontstellend. De volstrekt oninteressante opinies van bekende Nederlanders moesten in het verleden blijkbaar het tij keren tegen zinloos geweld en de individuele burger werd in tv-spotjes (over zinloos geweld gesproken!) weer eens duidelijk gemaakt dat het allemaal bij haar en hem begint. Maar het is al lang geleden begonnen en het is allemaal niet zo simpel.
En ook over grensoverschrijdend gedrag wordt vaak op een ontzettend oppervlakkige manier gepraat, al spelen die bekende Nederlanders nu een heel andere rol. Alleen al het voortdurende gebruik van het woord 'slachtoffer' door de media maakt dat we terechtkomen in een situatie waarin alles grijs is: iemand die met veel geweld verkracht is wordt hetzelfde als iemand die tegen haar zin bij de billen werd gegrepen, de verschillen daartussen worden niet meer gezien, er is geen ruimte meer voor genuanceerd denken. Bovendien roept het woord op dat 'iemand er niets aan kon doen', dus dat de verantwoordelijkheid voor wat er gebeurde altijd bij anderen ligt, en dat vrouwen niet in staat zijn voor zichzelf op te komen. Ook dat ligt allemaal niet zo simpel.
Ik vind dat we af moeten van die oppervlakkigheid. Omdat waarden en normen in het samenleven van mensen alles bepalen, is het noodzakelijk om veel grondiger over dat onderwerp na te denken. Dat ga ik hier proberen te doen.