Interpretatie speelt op allerlei wetenschappelijke en maatschappelijke terreinen een grote rol. Denk aan rechercheurs die in een bepaalde zaak allerlei materiaal verzamelen om het bewijs tegen een verdachte sluitend te krijgen. Die eindinterpretatie moet uiteraard verdedigbaar zijn.
Denk ook aan rechters die op basis van verschillende interpretaties van de aanklagende en de verdedigende partijen moeten afwegen of een verdachte inderdaad schuldig is.
Maar ook op een terrein als de filologie is interpretatie van groot belang. Filologie is de wetenschap van dode talen als Oudgrieks en Latijn. Een voorbeeld. Voor 1450 werden in het Westen de meeste teksten nog met de hand overgeschreven / gekopieerd. Daarbij werden fouten gemaakt. Later ontstond een soort van historische speurtocht naar de origineelste foutloze tekst. Ook daarbij moeten allerlei gegevens geïnterpreteerd worden. Daarnaast is er in de geschiedenis van de literatuur een soort van recherchewerk waarin gezocht wordt naar manuscripten die ooit bestonden, maar om allerlei redenen verdwenen zijn.
Over dat soort speurtochten gaat het boek Stemmen op schrift - Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Dat is een boek uit 2006 van Frits van Oostrom, hoogleraar literatuurgeschiedenis, een boek waaraan tien jaar studie ten grondslag ligt.
De vormgeving ervan is aantrekkelijk: eenvoudig en doordacht, niet een van die goedkoop uitgegeven massaproducten, een prettig boek om vast te houden en om naar te kijken. Met zijn 640 bladzijden van hoogwaardig papier legt het letterlijk gewicht in de schaal. Maar ik houd niet alleen van boeken, omdat ze mooi zijn vormgegeven.
Frits van Oostrom heeft een talent met woorden. Ik houd dus ook van zijn stijl, van de grote hoeveelheid woorden die hij gebruikt om te raken aan de dingen die voorbij zijn, van de tussenkopjes die in een paar woorden de sfeer bepalen van wat volgt. In een tijd waarin iedereen kreunt en moppert wanneer hij of zij meer dan één alinea moet lezen, is dat verfrissend onconventioneel. Ik geniet van dat associatieve zoeken naar woorden, dat moeizaam opgediepte historische feiten en ontwikkelingen moet zien weer te geven. De stijl van het boek past daarom volmaakt bij de inhoud.
Een geschiedenis schrijven van de vroegste Nederlandse literatuur is inderdaad niet minder dan een speurtocht. De bronnen zijn geografisch verspreid, hergebruikt, gebrekkig, verdwenen, onbekend. Het is daardoor lastig om tot een verantwoorde interpretatie te komen van hoe het er historisch ongeveer aan toe gegaan moet zijn. Het is hermeneutiek van de bovenste plank en Van Oostrom is er een meester in. Hij slaagt er op indrukwekkende wijze in de lijnen uit te zetten, inzichten te verwoorden, geschiedenis te schrijven. Dat maakt dit boek een heel spannend boek.
Een van de dingen die me opvallen in deze geschiedenis is dat de inzet van computers en de digitalisering van media tegenwoordig een goede ondersteuning bieden bij het doen van onderzoek naar oude (fragmenten van) teksten. Allerlei nieuwe mogelijkheden duiken op, waarvan ook Van Oostrom dankbaar gebruikgemaakt heeft.
Het is opnieuw een argument om boeken / teksten en andere papieren media zoveel mogelijk te digitaliseren, ook al kost dat veel menskracht en dus geld. Het maakt materiaal gemakkelijk te doorzoeken, te vergelijken, te citeren, enzovoort. Bovendien kun je het materiaal op die manier toegankelijk maken voor iedereen die er belangstelling voor heeft, zonder dat daarvoor de originelen uit het magazijn hoeven te worden gehaald.
Dit is niet een boek dat je in één ruk uit leest. Ik las regelmatig een hoofdstuk en vrijwel steeds zat ik daarna even peinzend uit het raam te staren. Peinzend over hoe belangrijk cultureel erfgoed is, over waar toch al die oude boeken gebleven zijn en of we er nog zullen vinden en waar dan, over het opbouwen van een interpretatie op basis van fragmentarische overblijfselen. En dan denk ik weer eens dat hermeneutisch kennis verwerven de belangrijkste en moeilijkste manier is om dat te doen. Dat dat het toppunt van rationaliteit is.