De fenomenologie is een filosofische stroming waarbinnen nagedacht wordt over kennis: alles draait hier om subjectiviteit, objectiviteit, vooroordeel, interpretatie, zingeving, intuïtie, openheid en zo voort.
Als ik die begrippen in verband breng met wetenschappelijke kennisverwerving, dan ontstaan vragen als:
Het lijkt nu net of deze vragen alleen maar belangrijk zijn bij de wetenschapsbeoefening. Het tegendeel is waar. Het is even goed mogelijk om genoemde begrippen in verband te brengen met het alledaagse doen en laten van mensen. Laat ik genoemde problemen maar eens vertalen naar een aantal concrete situaties.
Voorbeeld 1.
Stel dat een aantal mensen - Jan, Marie, Karel - samen naar schilderijen staan te kijken. Dan is het heel goed mogelijk dat ze ieder heel verschillend op die schilderijen reageren. Hoe kan dat? De schilderijen zijn objectief gegeven, zodat ze alle drie dezelfde schilderijen zien. Dus daar kan het niet aan liggen. Waar ligt het dan wel aan? Jan, Marie, en Karel benaderen die objectieve werkelijkheid ieder op hun manier, met hún ervaringen op de achtergrond, met hún waardensysteem in het achterhoofd, en zo voort. Een gevolg van dat subjectieve waardensysteem of - zoals Husserl het zal noemen - van die individuele horizon is dat Jan en Marie en Karel ieder een eigen interpretatie geven aan een stukje objectieve werkelijkheid. Ze drukken die interpretatie uit in min of meer subjectieve beweringen. Jan zegt:"Het is duidelijk dat de schilder zich enorm betrokken voelde bij de kwalijke gevolgen van de westerse consumptiemaatschappij." Terwijl Marie zich laat ontvallen:"De schilder heeft zijn kleuren zo gebruikt dat droom en werkelijkheid door elkaar lijken te lopen." Karel volstaat met de opmerking:"Het schilderij heeft iets van de ijlte van een stille zomeravond." Wie van de drie heeft gelijk? Wie gaf de juiste beschrijving van het schilderstuk? Sommigen zullen nu zeggen:"Over smaak valt niet te twisten, dus ze hebben alle drie even veel of even weinig gelijk!" Maar is dat zo? Is het zo subjectief? Zouden ze niet alle drie kunnen proberen zich zoveel mogelijk los te maken van hun subjectieve waardensystemen? En zouden ze dan niet alle drie zoveel openheid kunnen bereiken, dat ze de schilderijen zouden zien zoals ze objectief zijn? Of is dat soort waardenvrije benadering onmogelijk? Of bestaat er m.a.w. geen objectiviteit en mag iedereen maar beweren wat hij of zij wil?
Voorbeeld 2:
Dezelfde problemen spelen rondom de interpretatie van het gedrag van onszelf en van anderen. Ik kan menen dat ik een vriendin goed aanvoel. Ik kan menen dat ik intuïtieve kennis heb aangaande wat ze wil en niet wil. Waarschijnlijk kan ik voor die intuïtieve kennis echter weinig rechtvaardigende argumenten aanvoeren. Het blijft bij een:"Ik vóel het zo!"' En daarmee zou iemand die aan de waarheid van mijn intuïtieve kennis twijfelt, het maar moeten doen! Maar is dat niet gevaarlijk: menen een ander mens aan te voelen? Ik kan immers niet in iemands hoofd kijken, en ik kan me dus lelijk vergissen. Het lijkt dus verstandig toch maar te vragen:"Wil je dit of wil je dat?" Maar dan is weer het vervelende dat ik nooit zeker zal kunnen weten of die vriendin de waarheid spreekt. Zodat het best mogelijk is dat de kennis die ik van haar meen te hebben, nog steeds niet waar is! Ik heb weliswaar geprobeerd zélf geen vooropgezette mening te hebben, maar dan is het nog heel goed mogelijk dat zíj dingen over zichzelf beweert met de bedoeling mij over haar ware verlangens een rad voor ogen te draaien!
Ook in het concrete leven van alledag is het dus vaak niet duidelijk in hoeverre wat iemand beweert, nu waar is of niet. Ook dáár is vaak niet duidelijk in hoeverre bepaalde oordelen subjectieve waardeoordelen zijn.