Hoe belangrijk taal ook is in de communicatie tussen mensen, toch is taal secundair in het opbouwen van interpretaties van het gedrag van andere mensen. Taal bestaat uit etiketten om onze beelden te beschrijven. Dat kunnen echte waarnemingen zijn, maar ook droombeelden, fantasieën, abstracte beelden.
Wanneer beelden en interpretaties verwijzen naar de werkelijke wereld waarin we rondlopen, kun je terecht tegen iemand zeggen 'Zie je wel?' Wanneer je het hebt over je droombeelden, je fantasieën, je gevoelsleven, dan wordt dat lastig. Een ander kan jouw droom niet dromen, jouw pijn en verdriet niet voelen, jouw god niet ervaren. Een ander kan er alleen jouw woorden over horen die verwijzen naar een privéleefwereld. Ik weet wel van pijn en verdriet in zijn abstracte algemeenheid, ik weet ook van mijn eigen pijn en verdriet, maar jouw pijn en verdriet kan ik niet voelen. Ik zie wel je non-verbale gedrag en ik hoor wat je zegt, maar ik kan nooit zeker weten dat je geen toneel speelt.
Er is ook taal om de taal. Ik heb daar een hekel aan. Ik zit altijd op het spoor van taal en werkelijkheid, het spoor van semantiek en pragmatiek, van betekenis en context / situatie / leefwereld. Logische (syntactische) analyse gaat me lang niet ver genoeg.
Formele talen zijn handig maar betekenisloos, ik vind ze niet interessant, ze schieten altijd tekort als ze aan de werkelijkheid moeten raken, omdat ze in feite geen beeld van die werkelijkheid representeren of kunnen oproepen.
Taal moet beelden oproepen om interpretaties te kunnen weergeven. Taal moet betekenisvol zijn, iets van doen hebben met de werkelijkheid, hoe moeizaam, hoe vaag ook, stotterend desnoods. Poëzie, romans, verhalen, kunnen beelden oproepen. Daarom is het zo fijn om literatuur te lezen: beelden worden opgeroepen die emoties veroorzaken. Maar ook muziek kan beelden oproepen. Het is veel minder duidelijk hoe dat werkt.
Taal is een onhandig, vaag instrument, zo gemakkelijk te gebruiken los van alle werkelijkheid. Beelden zijn zoveel directer. Wat ik zie, is voor mij niet vaag, wat ik erover zeg mogelijkerwijs wel.
Wat we zien maakt letterlijk indruk, woorden maken vaak geen indruk. Als iemand woedend uitvalt zijn we minder onder de indruk van de woorden dan van de non-verbale beelden die we waarnemen: de woedende ogen, het vertrokken gezicht, de agressieve lichaamshouding. Zelfs het geluid ervan doet meer dan de woorden op zich: het volume, de stemverheffing, de overslaande stem, de dreigende klankkleur. Eerst het beeld, dan de klank, dan pas de woorden.
We zeggen: één beeld kan meer zeggen dan duizend woorden. Kan. Hoeft niet. Het is echt niet altijd waar dat een beeld indruk maakt. Maar sommige beelden maken enorme indruk. Dat is waarom sommige foto's alles zeggen, het hele verhaal vertellen in één beeld. Denk aan het door napalm verbrande meisje in Vietnam dat naakt over de weg wegvlucht voor het oorlogsgeweld. Hetzelfde met schilderijen of films of videobeelden.
Beelden kunnen zelfs als gevaarlijk of vreselijk vervelend ervaren worden. Je ziet Zwarte Piet en je ervaart racisme. Je ziet een schilderij met een naakte vrouw en je ervaart dat als onfatsoenlijk. Je interpreteert met de waarden en normen die je hebt. Het zou al een vooruitgang zijn als je zou begrijpen dat andere mensen interpreteren vanuit andere waarden en normen en dat wat jij voelt niets met 'de waarheid' te maken heeft. De moderne overgevoeligheid en dat mensen vinden dat je rekening moet houden met die overgevoeligheid. Moeten we dat echt? Vind ik niet.
Foto's waarmee tieners zichzelf in hun blootje aan anderen laten zien, omdat ze zich bewust beginnen te worden van hun uiterlijk, van hun aantrekkelijkheid, van hun aantrekkingskracht. Sexting wordt dat genoemd. Typisch, die koppeling aan seks. Daar klopt niet zo veel van. Over waarden en normen gesproken... Het zijn beelden van ontluikende erotiek, van het al of niet stiekem genieten van de blik die een ander je toewerpt, dat giechelige of juist brutaal uitdagende genieten van alle aandacht, het besef van de macht die je uiterlijk je kan geven. Mooi gevonden willen worden. Aantrekkelijk gevonden willen worden.
Dat heeft allemaal niet zo veel met seks te maken, erotiek is helemaal niet hetzelfde als seks. Maar fatsoensrakkers en religieuze moraalridders verdragen dat soort verschijnselen niet. Hun interpretaties ervan zijn altijd negatief, ze interpreteren vanuit een conservatief interpretatiekader, met conservatieve waarden en normen op de achtergrond.
De huichelarij waartoe dat conservatisme leidt, is enorm, de meeste (Amerikaanse) films en tv-series zitten vol met zelfcensuur. Die hand die een tepel moet bedekken omdat het anders seksueel zou worden, lakens die voortdurend om borsten heengeslagen moeten worden, geslachtsdelen die nooit gezien mogen worden. En dan heb ik het nog over volwassenen in beeld. Als het om naakte tieners gaat gillen moraalridders luidkeels 'kinderporno', maakt niet uit wie of wat er in beeld is en wie de foto gemaakt heeft. De seksindustrie van de andere kant mag alles laten zien, die willen we niet verbieden of zelfs maar inperken, want daar wordt geld verdiend en ook religieuze moraalridders hebben aandelen van die bedrijven.
Ook hypocriet: kunstenaars die zeggen met hun schilderijen, foto's, films, beelden geen verhaal te willen vertellen. Waarom dan een beeld maken? Zelfs 'Monochroom Blauw' draagt een verhaal uit, al is het maar over de arrogantie of de fantasieloosheid van de kunstenaar. Sommige kunstenaars hebben met hun beelden zo weinig te vertellen dat ze er uitgebreide verhalen bij moeten zetten die meestal even nietszeggend zijn als de beelden waar ze bij horen.
Je kunt beelden maken die een directe relatie hebben met de werkelijkheid. Maar veel makers van beelden willen juist een vervormde, karikaturale werkelijkheid laten zien of een werkelijkheid zoals die in de toekomst zou kunnen worden.