>>>  Laatst gewijzigd: 18 maart 2024   >>>  Naar www.emo-level-4.nl  
Ik

Filosofie en de waan van de dag

Start Filosofie Kennis Normatieve rationaliteit Waarden in de praktijk Mens en samenleving Techniek

Max Weber

Weber over waardenvrijheid

Vanuit de eerder gegeven argumentatie komt Weber tot zijn opvatting over de waardenvrijheid van de wetenschap.

Eveneens wordt daarmee duidelijk waarom volgens Max Weber de taak van wetenschapper en wetenschap slechts beperkt kan zijn. Zijn argumentatie daarbij is ongeveer als volgt:

1/ Wat houden de bepleite zelfstandigheid en onafhankelijkheid van de wetenschap in? Niet dat de wetenschapper er geen politieke overtuigingen op na mag houden. Maar wél dat die waardenachtergrond er bij haar of hem niet toe leidt dat haar of zijn wetenschappelijke beweringen verworden tot waardeoordelen. Een wetenschapper moet de feiten weergeven zoals ze zijn en geen valse voorstellingen van zaken geven. Hij mag zijn wetenschappelijke gegevens niet vertekenen omwille van haar of zijn gebondenheid aan politieke of andere overtuigingen. Wetenschappelijke gegevens moeten zo objectief mogelijk de werkelijkheid weergeven. Wetenschap moet in die zin vrij van waardeoordelen ofwel waardenvrij zijn.

2/ Maar: dat heeft dan wel tot gevolg dat de wetenschapper áls wetenschapper nooit beweringen kan doen over welke doelen bijvoorbeeld door de politici nagestreefd zouden moeten worden of over in welke richting de maatschappij zich zou moeten ontwikkelen. Hij kan feiten aan het licht brengen. Hij kan zelfs aangeven welke middelen bepaalde gegeven doelen het snelst bereikbaar maken. Maar hij kan uit zijn kennis van de feitelijke werkelijkheid niet afleiden hoe de werkelijkheid zou moeten zijn. Zo gauw een wetenschapper beweringen doet in die richting van hoe alles zou moeten zijn, is hij niet meer wetenschappelijk bezig. Vanaf dat moment bedrijft hij politiek.

3/ Het is dus zaak te onderscheiden tussen 'Welterkenntnis' en 'Weltgestaltung', tussen wetenschap en politiek, tussen het constateren van feiten en het nemen van beslissingen. Het eerste gebeurt zo veel mogelijk waardenvrij. Het tweede is noodzakelijk waardengebonden.

4/ Het zou goed zijn als met name het politieke handelen uitging van een 'Verantwortungsethik', d.w.z. van een opvatting die díe handelswijzen voorstaat die zo verantwoord mogelijk rekening houden met de realiteit. Dat zou de enige vorm van het bedrijven van politiek zijn die binnen een verwetenschappelijkte maatschappij aanvaardbaar is, juist omdat ze met allerlei wetenschappelijke gegevens over de realiteit zou werken.

5/ Voor de wetenschap blijft dan de bescheiden taak om aan te geven hoe de realiteit in elkaar zit, welke wegen het meest aangewezen zijn om een gegeven doel te bereiken, en zo voort. Verder kan ze bijvoorbeeld de politiek confronteren met de feiten, met de realiteit, ook als daarmee die politiek ten zeerste bekritiseerd wordt. Daarnaast maakt ze indirect duidelijk dat beslissingen waardengebonden zijn en dus tamelijk subjectief en altijd discutabel.

6/ Het heeft dus geen zin om van de wetenschap geweldige wonderen te verwachten wat betreft het veranderen van de maatschappij. Ze kan hooguit een bijdrage leveren, om de veranderingen zo verantwoord mogelijk te laten verlopen.