Een aantal jaren geleden was ik op uitnodiging van een vriendin aanwezig bij een etentje met mensen die ik verder niet kende. Aardige mensen, het was echt gezellig, niemand die de hele tijd op een smartphone zat te staren, want die waren toen nog zeldzaam.
Later op de avond zat ik in een zijkamer wat te drinken met twee vrouwen, twee dertigers die het over hun jonge tienerdochters hadden. "Weet je wat ze me gisteren vroeg, Hania? 'Mam, wat is een orgasme? '" Gegiechel en geproest bij die twee volwassen vrouwen. "Ik zei: 'Daar komt je later vanzelf wel achter'." Gelach en nog meer geproest. En meteen over naar een ander onderwerp.
Ik was geschokt en kon daar helemaal niets mee, omdat ik die vrouwen niet goed genoeg kende om persoonlijke vragen te stellen, laat staan om de confrontatie aan te gaan. Een meisje van twaalf — zo te horen een open, sportief, ondernemend kind — vraagt aan haar moeder wat een orgasme is en die moeder geeft niet thuis. Die dochter van twaalf vraagt haar moeder over iets belangrijks op het vlak van seksualiteit, over iets wat met het genieten van je lichaam te maken heeft: het hebben van orgasmes. Over een onderwerp dus waarmee veel vrouwen worstelen. En vervolgens scheept die moeder haar af met zoiets stoms als 'Daar kom je later vanzelf wel achter', terwijl veel vrouwen daar helemaal niet vanzelf achter komen.
Ik heb vaak terug zitten denken aan die avond. Ik begrijp best dat het ongemakkelijk voelt als je zelf het initiatief wilt nemen om je tieners wat meer te vertellen over seksualiteit. Je weet bijvoorbeeld niet wat ze al weten via school of vrienden of via internet. Je weet ook niet wat ze zouden willen weten en je schrikt er voor terug om als een olifant rond te stampen in die subtiele porseleinkast die 'seksualiteit' genoemd wordt.
Maar als je kind zelf met een vraag over seksualiteit komt, is het duidelijk dat het iets specifieks wil weten. Op zo'n moment hoef je je als volwassen vader of moeder niet onzeker te voelen over of je wel over seks moet beginnen en waarover je het dan precies moet hebben. Je hoeft alleen maar naar je beste vermogen antwoord te geven. Meer niet. Dat is de goede keuze. De andere keuze is om geen antwoord te geven, weg te lopen voor dat soort vragen, smoesjes te verzinnen zodat je niet op die vraag hoeft in te gaan, of ontwijkende reacties te geven als 'Daar kom je later vanzelf wel achter'.
Waarom leek die ene moeder weg te lopen voor die vraag? Ik zal het nooit weten, ik heb haar nooit meer teruggezien. Het is niet eens zeker dat ze in die concrete situatie met haar dochter echt geen antwoord gaf, wie weet zat ze tegenover die andere vrouw bij dat etentje stoer of grappig te doen. Mensen communiceren nu eenmaal op allerlei niveaus tegelijk.
Maar laten we eens aannemen dat die moeder werkelijk zo reageerde op die vraag van haar dochter. Waarom zou ze dat dan doen? Was ze te onzeker om tegenover haar dochter over (haar) seksuele ervaringen te praten? Wist ze uit eigen ervaring niet wat een orgasme was? Het zou kunnen, maar dat is gepsychologiseer. Het zou net zo goed kunnen dat die moeder vond dat een twaalfjarig meisje zich nog niet met seks hoort bezig te houden. Of anders wel dat ze haar dochter nog als 'het onschuldige kind' wenste te zien dat zich niet 'met dat soort dingen' inlaat. En dan hebben we het dus over waarden en normen.
Stel dat die moeder inderdaad een dergelijk conservatief normatief kader rondom het onderwerp 'jongeren en seksualiteit' had, dan zou ze waarschijnlijk blind zijn voor bepaalde dingen. Want waar komt zo'n vraag als die dochter stelde vandaan? Alleen dat is al boeiend. Als die moeder wat opener was geweest had ze bijvoorbeeld kunnen zeggen: "Dat is een heel goede vraag. Hoe ben je tot die vraag gekomen?" Wat tot een prachtige leerzame conversatie zou kunnen leiden. Maar nee, die mogelijkheid werd over het hoofd gezien. 'Daar kom je vanzelf wel achter'. Geen conversatie, geen gesprek waarin ze haar dochter leert kennen en eventueel adviezen kan geven. Ik kan er niet over uit. Een gemiste kans. Een voorbeeld van het niet serieus nemen van jongeren.
Zo'n normatief kader maakt niet alleen blind voor mogelijkheden om te communiceren, het maakt ook blind voor feiten. Alsof seks voor haar dochter iets van een verre toekomst was. Alsof het niet net zo goed mogelijk was dat haar 12-jarige dochter al masturbeerde en wilde weten of wat ze voelde inderdaad een orgasme was. Waarschijnlijk kon die moeder zich dat niet eens voorstellen. Misschien kon die moeder zelfs niet vatten dat haar dochter het met haar vriendinnen al uitgebreid over seks had en daardoor steeds meer vragen in haar hoofd kreeg waarover ze graag haar moeder wilde raadplegen. Onderzoek laat zien: het zijn allemaal dingen die voorkomen. Hoeft niet. Kan wel. Waarom ontkennen mensen dat soort feiten dan zo glashard? Waarom verzetten zoveel mensen zich met zoveel weerzin tegen het gegeven dat kinderen / jongeren nieuwsgierig zijn, dat ze zichzelf en anderen willen ontdekken, dat ze van hun lichaam willen genieten, dat ze anderen van hun lichaam willen laten genieten?
Tja ... Als het om naaktheid en seksualiteit gaat, slaan bij ontzettend veel mensen de stoppen door. Als er één onderwerp is waarover ze slecht nadenken en waarop ze alleen maar reageren met negatieve onderbuikgevoelens is het dat wel. En het helpt niet dat ze de informatie die ze over dat onderwerp oppikken ontlenen aan boulevardbladen of vrouwenbladen, sociale media, Amerikaanse films en tv-series, en dergelijke. Daarom wil ik daar op een andere manier aandacht aan besteden door gemakkelijke vanzelfsprekendheden de grond in te boren.
En mensen maar denken dat we hier in het Westen allemaal zo vrij geworden zijn op dat vlak. Omdat we naar een film als Fifty shades of grey mogen kijken, omdat we seksspeeltjes nu ook bij de HEMA kunnen kopen, omdat we Gay Pride Parades toestaan. Ja, sommige mensen in sommige milieus in sommige landen zijn opener en vooruitstrevender en dan nog alleen op sommige punten. Maar de meeste mensen zijn conservatief als het over naaktheid en seks en relaties gaat en hun waarden en normen op dat vlak zijn maar al te vaak ondoordacht en aanvechtbaar. We hebben nog steeds te maken met taboes. Als we zo vrij waren zouden de volgende twee kleine voorbeelden niet gegeven kunnen worden.
De bevooroordeelde negatieve manier waarop rechercheur Noucha van Vliet in de tv-serie Flikken Rotterdam (seizoen 5, aflevering 5) reageert op een getrouwde oudere professor die stiekem ook een relatie heeft met een student van 21. "Meisje van 21", wordt er letterlijk gezegd, je gelooft je oren niet. "Acht voor een nacht", wordt er gezegd. Alsof jongere mensen nooit intieme relaties met oudere mensen willen hebben Alsof iemand van 21 niet een volwassene is die zelf kan kiezen voor en kan instemmen met zo'n contact. Alsof zo'n vrouw alleen maar uit kan zijn op een goede beoordeling als ze intiem wordt met een oudere professor. Ondoordachte waarden en normen ... Gemakkelijke vanzelfsprekendheden.
Of - een stuk subtieler - in de Britse tv-serie Silent witness (seizoen 10, aflevering 7 en 8: 'Supernova'). De Willow Hill School. Een veertienjarige scholier blijkt midden op het sportterrein zelfmoord gepleegd te hebben. Uit het post-mortem-onderzoek blijkt dat ze seks had gehad met iemand.
"So she had sex with someone before her death." zegt hoofdinspecteur Charlie Ferguson, verbaasd over de leeftijd. "Or she was raped ... either way ... fourteen ....". Het houdt hem bezig, en als hij zijn vrouwelijke collega forensisch patholoog Nikki Alexander ziet vraagt hij haar hoe oud ze was toen ze voor het eerst seks had. Haar ietwat verlegen antwoord:
"I was just fifteen ... [en op zijn verbaasde reactie] Way too young, I know."
"Is that because you wanted to or because you thought you should or ..."
"Both I guess. Why?"
"It's something I don't know anything about, girls that age."
Deze dialogen in Silent Witness bevatten allerlei impliciete waardeoordelen in houding en toon en taal zoals dat "Way too young". Die moeten de kijker van de tv-serie blijkbaar meenemen naar het standpunt dat meisjes op die leeftijd eigenlijk nog geen seks horen te hebben. Ondoordachte waarden en normen ... Gemakkelijke vanzelfsprekendheden. Zou hetzelfde gezegd worden over een jongen van veertien? Ik denk het niet. De dubbele moraal is nog overal. Taboes zijn nog overal. Daarom moeten we open nadenken over waarden en normen op dit vlak.